De Stentor, 23 februari 2005
September 1941
Duitsers prikkelbaar, noteert Pelleboer
door MICHAEL AMSMAN
23 FEBRUARI 2005 - Hij heeft nog niets met de meteorologie, als de jonge Jan Pelleboer op 23 september 1941 over zijn dagboek zit gebogen. ‘Van iedereen moet pasfoto en vingerafdruk worden gemaakt’, noteert hij. Zijn interesse in het weer ontstaat later in de oorlog, als een voedselzoeker uit het westen hem enkele boeken van het KNMI leent. Op 11 april 1945 noteert hij dat het ‘warm weer’ is, ‘al 22 graden’. Jan, zou zijn moeder vaak zeggen, ‘kijk toch niet zo naar boven, je moet werk aan de grond zoeken’.
Een dag na de bevrijding maakte Jan Pelleboer deze foto van de jeugd van ’s-Heerenbroek op een Canadees rupsvoertuig.
Op 14 april lukte het niet om een foto te maken, doordat de Duitsers vanuit Zalk granaten afvuurden.
(Foto Koert Koersen)
Pelleboer groeide op in ’s-Heerenbroek, destijds een kern van Zwollerkerspel, de gemeente die als een knellende band rondom Zwolle lag en in 1967 werd genaast. De latere weerman uit Paterswolde was bevriend met dorpsgenoot Koert Koersen. Allebei hadden ze een fototoestel, Jan zelfs eentje met flits - een zeldzaamheid in die tijd. ‘Het waren ondernemende jongens’, zegt Jantje Koersen, weduwe van Koert Koersen. ‘Jan helemaal. Altijd gekkigheid, altijd malle fratsen. Daar komt niets van terecht, zeiden we in het dorp.’ Mevrouw Koersen, van 1929, heeft in haar appartementje in verzorgingstehuis De Venus foto’s hangen die Jan Pelleboer destijds maakte. We zien een Zwolse hemel, doorsneden door de sporen van tientallen vliegtuigen, op weg naar Duitsland. Mevrouw Koersen woonde destijds in de buurt van Dalfsen. Als haar vriend bij haar was vergaten ze de tijd wel eens en moest Koert na spertijd terug naar ’s-Heerenbroek fietsen. ‘Dat ging altijd goed, tot ze een keer een Duitse soldaat tegenkwamen. Die trok zijn pistool: inleveren die fiets. Maar mooi dat hij het niet deed. Oh nee, mijn man was niet bang hoor.’
Uit een verkleurde envelop haalt ze een stapeltje A4’tjes. Kopietjes van de aantekeningen die Jan Pelleboer in de oorlogsjaren maakte. ‘Vrijdagmorgen 10 mei’, begint het dagboek. ‘Vliegtuigen. Deel van ’s-Heerenbroek moest naar het noorden, Mastenbroek. Op die morgen werd ik meen bij Harm Boer Heimig Schilder geboren.’ Het gewone leven hernam alras zijn gang, blijkt uit Pelleboers aantekeningen.
‘5 maart ’41 damclub opgericht, M. van de Wal, H. Verweij, Kattenberg bestuur?’ 21 april: ‘Laatste krentenbrood gegeten.’ 21 december: ‘H. Schuurhuis en D. Bruins winnen elk een rijksdaalder door in de IJssel bij vijf graden kopje onder te gaan.’ Halverwege 1943 noteert Pelleboer dat de spanning stijgt. ‘Duitsers prikkelbaar door stakingen en doordat zij door de Engelsen uit Afrika worden gegooid.’ De latere weerman ontkomt niet aan de Arbeitseinsatz: ‘15 juni met groep naar Duitsland vertrokken, tot 30 oktober.’ Begin 1944 wordt het menens. ‘11 jan. Amerikaanse bommenwerper stort neer bij Berkum. Benzinetank valt bij Ten Hove, door Jan Bruins en mij met de fiets opgehaald.’ ‘20 en 21 febr. Totaal 6000 bommenwerpers naar Duitsland. Bij Hasselt en bij Wilsum stort een Duitse jager neer.’ Gelukkig was er af en toe ruimte voor ontspanning. ‘5 en 6 april feestavond in de landbouwschool, door Excelsior, humorist enz.’ Op 6 januari beleven vader, moeder en zoon Pelleboer angstige momenten. ‘Zestien jagers beschieten ’s morgens enkele zandbakken die in de IJssel achter ons huis liggen gemeerd. Wij kruipen snel weg in de schuur.’
Willem Koersen, een jongere broer van wijlen Koert, heeft een groot aantal foto’s die Pelleboer maakte in zijn bezit. ‘Na de oorlog verkocht hij die. Hij had zo ondernemer kunnen worden.’ Dat Jan Pelleboer weerman zou worden is louter toeval, zegt Koersen. ‘Een voedselzoeker die bij de KNMI werkte nam boeken mee, die Jan werkelijk opzoog. Later hadden de Canadezen iemand nodig die weercodes maakte en dat wilde Jan wel.’ Zo lopen de dingen.
Een dag na de bevrijding maakte Jan Pelleboer deze foto van de jeugd van ’s-Heerenbroek op een Canadees rupsvoertuig. Op 14 april lukte het niet om een foto te maken, doordat de Duitsers vanuit Zalk granaten afvuurden.