Beknopte geschiedenis van het damspel op de honderd ruiten

[Fred van Amersfoort]

Natuurlijk is de historie van het dammen wel interessant en natuurlijk kan daar een zekere aanzuigende werking vanuit gaan. Sterker, zelf dam ik vooral uit een zucht naar nostalgie, een verlangen naar de tijd dat onze damlokalen nog goed gevuld waren. Dan herinner ik mij hoe ik na de jeugdclub instroomde bij de senioren en noodgedwongen zittend op de grond moest spelen omdat alle tafels op waren. Verder heb ik mij ook redelijk verdiept in de beginjaren van het dammen hier in Apeldoorn. Zo was De Dam ooit de grootste vereniging van het land met zelfs een ledenstop en ieder weldenkend dorp in de omgeving had een eigen vereniging. Roemrucht zijn de verhalen hoe dammers zelden voor 2 uur s'nachts thuis waren en de volgende ochtend gewoon op tijd bij hun baas verschenen. Of de supporters die redelijk aangeschoten aanbelden bij het politieburo te Ede om te vragen waar De Kroonschijf speelde. In latere jaren een Jannes van der Wal die door burocraten was geschorst maar bij de damnacht hier iedere ronde een broodje bier bestelde. Het organiseren van aktiviteiten en het verbinden van dammers door hun sport te spelen lijkt mij een relevantere zaak dan damborden uit andere eeuwen te traceren. Mijn steling is steeds geweest dat met het starten van het professionalisme (ongeveer 1967) de kwaliteit van het spel verhoogd is maar het aantal liefhebbers dramatisch gedaald. De stelling van Van der Stoep dat het dammen baat kan hebben bij een soort intellectuele revolutie waag ik te betwijfelen. Zo is darts tegenwoordig razend populair maar zie ik er zelden een intellectueel rondlopen. Omdat intellectuelen vaak vanuit een studeerkamer prachtige dingen bedenkenmaar in sociaal opzicht vaak geen enkele binding hebben met de gewone man in de straat heb ik er weinig vertrouwen in. De krachtvan het dammen lijkt mij juist de bedriegelijke eenvoud. Welk kindgaat nu dammen omdat Van der Stoep op zoek is naar een oud dambord? Ik ken ook maar weinig kids die zich afvragen in welk historisch perspectief Sinterklaas gezien moet worden.

[Klaas van der Laan]

Een belangrijke reden die mijn motivatie en inspiratie voor het dammen wegnam was de onverdraagzame cultuur voor andersdenkenden met het motief om ten koste van alles de sekte in stand te houden. Gun ieder zijn eigen plezier (en ruimte) in het dammen.
In de Go-wereld is, misschien door de meer academische cultuur, veel minder (persoonlijke) kinnesinne. Maar buiten het prachtige spel is er ook op cultureel gebied veel meer te halen. Ik ben mij helemaal gaan interesseren voor de oude chinese cultuur en filosofie zoals Confusius en de Sun Tzu. Dat geeft mij minstens zoveel genot als het partijspel en de speltechniek.
Als het dammen ooit wat wil worden, dan zal het ook mooie verhalen moeten hebben. Dat is denk ik wat Arie bedoeld. En ach, korte lontjes, neem het allemaal niet meteen zo zwaar. Een beetje uitdagen en satire hoort er ook bij.

[Arie van der Stoep]

Bericht aan Jan Pieter. Zwart mag ook recht schuiven, dus hij ontsnapt. Misschien is het handiger het op het middeleeuwse dambord uit te proberen. Hier het bord waarop volgens mij vóór de 14e eeuw werd gedamd, met de stenen in de beginopstelling. Als je alle kanten op mag schuiven, kun je dan je tegenstander vast zetten? Is dat niet alleen mogelijk wanneer de stenen niet achteruit mogen schuiven?

Als een steen níet achteruit mag schuiven, wordt hij nutteloos zodra hij de overkant bereikt. Hoe breng je hem weer in het spel? Door er een dam van te maken, dat kan niet anders. Een schaakpion laat je ook promoveren, anders staat hij nutteloos op de laatste rij.

[Jan Pieter]

Bericht aan Jan Pieter. Zwart mag ook recht schuiven, dus hij ontsnapt. Misschien is het handiger het op het middeleeuwse dambord uit te proberen. Hier het bord waarop volgens mij vóór de 14e eeuw werd gedamd, met de stenen in de beginopstelling. Als je alle kanten op mag schuiven, kun je dan je tegenstander vast zetten? Is dat niet alleen mogelijk wanneer de stenen niet achteruit mogen schuiven?

Als een steen níet achteruit mag schuiven, wordt hij nutteloos zodra hij de overkant bereikt. Hoe breng je hem weer in het spel? Door er een dam van te maken, dat kan niet anders. Een schaakpion laat je ook promoveren, anders staat hij nutteloos op de laatste rij.

Maar ook op dit bord is het toch, in elk geval in theorie, mogelijk dat zwart niet meer kan zetten?
Plaats een zwarte schijf in een hoek en blokkeer alle 3 uitvalslijnen met 2 witte schijven. Of zie ik wederom wat over het hoofd?

[Arie van der Stoep]

OK, dat is mogelijk. Maar een speler die schijven van zijn tegenstander opsluit doet dat om er voordeel uit te trekken. Als je 1 schijf van je tegenstander alleen vast kunt houden met 4 eigen schijven, verzwak je toch je eigen stelling? Je tegenstander heeft dan toch elders een overmacht?
Kortom: óf ik begrijp het spel nog niet goed, óf wat op tientallen sites staat: dat alquerque werd gespeeld zonder promotie, klopt niet.

[Jan Pieter]

OK, dat is mogelijk. Maar een speler die schijven van zijn tegenstander opsluit doet dat om er voordeel uit te trekken. Als je 1 schijf van je tegenstander alleen vast kunt houden met 4 eigen schijven, verzwak je toch je eigen stelling? Je tegenstander heeft dan toch elders een overmacht?

Regels zijn er niet alleen om logische situaties te beschrijven, integendeel. Doorgaans richt het grootste deel van reglementen zich op uitzonderingssituaties. Dus als het zo zijn dat schijven alle kanten op mogen in alquerque, en dat er geen promotie is, dan vind ik het nog steeds logisch dat men beschrijft dat je de partij wint door alle stenen van je tegenstander te slaan of door hem op te sluiten, hoe klein de kans op dat laatste ook is.

Als eenvoudig lid van de Koninklijke Nederlandse Dampartijen Bond heb ik geen mening over de linguistische en historische argumenten in deze discussie. Maar het technische argument dat je aandraagt, snijdt volgens mij geen hout. Wie er ook gelijk heeft, winnen door opsluiting zou hoe dan ook in de regels moeten staan.

Kortom: óf ik begrijp het spel nog niet goed, óf wat op tientallen sites staat: dat alquerque werd gespeeld zonder promotie, klopt niet.

Er is nog een 3e optie, namelijk dat je onvoldoende rekening houdt met de mogelijkheid dat in de regels tamelijk theoretische situaties worden ondervangen.

[Piet Bouma]

In mijn onderzoek heb ik veel aandacht besteed aan de vraag hoe populair dammen is geweest in vergelijking met andere bordspelen, zoals schaken (zie boven), en ook aan de vraag door welke sociale klassen het damspel en andere bordspelen werden gespeeld. Wat blijkt? Tot halverwege de 19e eeuw werd gedamd en geschaakt door de elite, kunstenaars en intellectuelen inbegrepen. Na 1850 gaan intellectuelen zich voor het schaakspel interesseren. Ze gaan de geschiedenis van het spel bestuderen en het ook spelen. Sindsdien wordt het schaakspel beschouwd als een intellectueel spel.
Arbeiders en ambachtslieden voelen zich niet thuis op de schaakclub met die intellectuelen, die gaan dammen. Voor dammen hoef je dus niet intellectueel te zijn, werd rond 1900 de gedachte, dammen moet veel eenvoudiger zijn dan schaken. Het damspel is thans gedevalueerd tot een spel voor kinderen (bijv. Duitsland) of voor de lagere klassen (bijv. Engeland, Frankrijk). 'Dammen is een plat spel', aldus schaakgrootmeester Jan-Hein Donner.

Hoe vijzel je nu het imago van het damspel op? Of interesseert ook dat dammers geen fuck? Opvijzelen doe je niet door het organiseren van een WK, want het blijft een WK voor beoefenaren van een plat spel, simpele lieden die minder goed kunnen denken dan schakers. Dat het niet waar is doet niet terzake, het gaat erom dat er zo tegenaan wordt gekeken. In mijn ogen moet je het image verbeteren door de nadruk te leggen op aspecten die intellectuelen interesseren. Het zijn nog steeds intellectuelen die het imago van een verschijnsel bepalen. Iemand als Wim van Mourik is bezig in ons imago verbetering te brengen door in historische tijdschriften en op historische sites over de geschiedenis van het damspel te schrijven. Zo laat je zien dat dammen meer is dan het simpele spelletje voor domme lieden dat "men" erin ziet. En vanuit die gedachte schreef ik, dat je meer doet aan het imago van het damspel indien een conservator van een Frans kasteel ontdekt dat de in Frankrijk aanbeden intellectueel Montesquieu heeft gedamd, dat een spelletje dammen voor hem en andere knappe koppen gewoon was, dan door het organiseren van een WK.

Een interessant verhaal.
Wat ik nogal mis is een beoordeling van de sterkte en gelijkertijd ook de zwakte van het damspel. De laagdrempeligheid. Dammen is qua spelregels makkelijk te leren en daardoor snel door kinderen en anderen onder de knie te krijgen.
Die intellectuelen, elite en kunstenaars wilden zich onderscheiden. Dat konden ze door een wat op het eerste oog ingewikkelder spel te kiezen. Schaken. Ook in materiaal kreeg men meer keuze. Dammen bleef het spel met de platte schijven, terwijl de elite kon pronken met afwijkende handgesneden schaakfiguren, die het gepeupel natuurlijk niet kon bekostigen. (Dat wij heden ten dage niet kiezen voor individueel spelmateriaal is mij een raadsel. Maar ja, zodra zelfs een wereldkampioene schijven of borden gaat afkeuren als ze maar ietsje afwijken van de FMJD-maten, zal dat er wel niet van komen).
En de kinderen en anderen, die het damspel beoefenen. Die haken ook tegenwoordig af als ze na “het kinderspel” ontdekken dat het dammen bij goed beoefenen net zo ingewikkeld is als het schaken.

Een WK met uitstraling zorgt voor ledenaanwas. Zo bestond het FK jeugd dit jaar voor 20% uit dammers uit Urk. Vreemd was wel dat er geen Emmeloordse jeugd had ingeschreven. Maar op 30 december vond er in Emmeloord wel een jeugdtoernooi met 140 deelnemers plaats.
En die WK-titel van het welpje Xinyue Qi zal in China ook voor een verder boost zorgen.
Natuurlijk zal onder historici de waardering na steeds meer gedegen onderzoek voor het dammen toenemen. En faam zal gevestigd worden als onomstotelijk wordt bewezen dat het schaakspel (en dan in ieder geval de damebewegingen) afkomstig zijn van het damspel. Maar of er door het verbetering van imago bij historici heden ten dage meer historici – intellectuelen gaan dammen. Ik betwijfel het ten zeerste.

En dat terwijl we met ons platte spel bij de huidige weergave-techniek (2D – plat) eigenlijk weer een ijzersterk merk in handen hebben. Want zeg nou zelf – het schaken (vooral mooi door het 3D op het bord) komt er op een Internet-scherm maar bekaaid van af. Plotseling spelen zij ook plat met niet echt aansprekende figuurtjes. Het verwondert me heel erg dat wij met onze kunstenaars (problematiek) in het onbeweeglijke platte blijven zitten. Want zeg nou zelf. In animatie en afspeelbaar lijkt het onderstaande ook voor de leek (alleen maar op auto klikken!) plotseling echt kunst en zeker intellectueel.

262116273328223130242029392507112543

F. Hermelink. Wow!

171126192721132247413647110702110628332244424716484335445030243549441640450315241207011203273540272240452250

Tj. Smedinga. Jubileumwedstrijd KNDB. Wow! Wow! Wow!

Tja, die problemisten moeten nog een klein tooltje hebben om snel iets in animatie (met officiele PDN 3.0 ondersteuning) op Internet te gaan tonen. (en dan nog een wat mooiere opmaak van applet!)
Dan kunnen ze de werkelijke schoonheid van het damspel ten volle ten toon spreiden. (Totdat een nieuwe 3D internet-technologie ons weer op achterstand gaat zetten).

Vreemd vind ik dat Arie Van der Stoep rond (de legende van) Aris de Heer niet de naam van guerra noemt, die op de hoofdlijn-site m.i. een heel compleet verhaal heeft geschreven.
Maar ja, mogelijk ook een conflictje/meningsverschil?

En jammer vind ik ook dat Govert Westerveld niet ingaat op mijn vraag eerder in dit topic waar hij zijn hypothese op baseert c.q. waarom hij denkt dat het Friese spel als eerste in Nederland op de 100 velden is gespeeld.

Overigens Friezen kunnen ook cultuurbarbaren zijn. Het schilderij van Dirk Jacobs Ploegsma (1790). Tja, daar wordt niet Fries dammen op gespeeld. Het afgebeeld bord telt maar 80 velden volgens de dambond Fries spel geleerden…….
Tachtig velden heren. Zijn daar borden van bekend? Is dit een hybride variant tussen het 64 schaak/dambord en dambord waar ook met 2x15 op gedamd kan worden? Was die Ploegsma zo’n domme schilder dat ie 80 velden schilderde?

Enfin, het speelveld in deze topic laat ik nu maar weer vrij aan Westerveld en Van der Stoep. Een KNDampartijBond-speler moet zich niet voor damgeschiedenis of problematiek gaan interesseren.

[Marcel Kosters]

Helemaal eens met de opmerking over laagdrempeligheid van dammen op het internet - ook in verhouding tot andere denksporten - van Piet Bouma.



Deze van wikipedia afkomstige animatie scoort hoog op laagdrempeligheid voor zowel toeschouwer als webmaster. Eenmaal aangemaakt is de gif onbeperkt te vermenigvuldigen en in tegenstelling tot veel andere oplossingen is voor hergebruik geen technische kennis nodig. Een diepe buiging voor de (Franse?) persoon die deze presentatie heeft bedacht en uitgevoerd (met oude en doeltreffende techniek).

[composite]

Helemaal eens met de opmerking over laagdrempeligheid van dammen op het internet - ook in verhouding tot andere denksporten - van Piet Bouma.



Deze van wikipedia afkomstige animatie scoort hoog op laagdrempeligheid voor zowel toeschouwer als webmaster. Eenmaal aangemaakt is de gif onbeperkt te vermenigvuldigen en in tegenstelling tot veel andere oplossingen is voor hergebruik geen technische kennis nodig. Een diepe buiging voor de (Franse?) persoon die deze presentatie heeft bedacht en uitgevoerd (met oude en doeltreffende techniek).

Even helemaal off topic: hoe maak je zo'n gifje?

[Marcel Kosters]

Helemaal eens met de opmerking over laagdrempeligheid van dammen op het internet - ook in verhouding tot andere denksporten - van Piet Bouma.



Deze van wikipedia afkomstige animatie scoort hoog op laagdrempeligheid voor zowel toeschouwer als webmaster. Eenmaal aangemaakt is de gif onbeperkt te vermenigvuldigen en in tegenstelling tot veel andere oplossingen is voor hergebruik geen technische kennis nodig. Een diepe buiging voor de (Franse?) persoon die deze presentatie heeft bedacht en uitgevoerd (met oude en doeltreffende techniek).

Even helemaal off topic: hoe maak je zo'n gifje?

Op die vraag hoopte ik. Een eerste google search levert o.a. op:

http://www.gimp.org/tutorials/Simple_Animations/
http://www.ilovefreesoftware.com/15/fea ... d-gif.html

Gimp is gratis downloadable software.
Waarschijnlijk gaat er in het creëren van een gif als hierboven (zeker als het voor de eerste keer is) flink tijd
zitten. Maar, kijkend naar het wikipedia voorbeeld heb je dan wel wat.

[composite]

Helemaal eens met de opmerking over laagdrempeligheid van dammen op het internet - ook in verhouding tot andere denksporten - van Piet Bouma.



Deze van wikipedia afkomstige animatie scoort hoog op laagdrempeligheid voor zowel toeschouwer als webmaster. Eenmaal aangemaakt is de gif onbeperkt te vermenigvuldigen en in tegenstelling tot veel andere oplossingen is voor hergebruik geen technische kennis nodig. Een diepe buiging voor de (Franse?) persoon die deze presentatie heeft bedacht en uitgevoerd (met oude en doeltreffende techniek).

Even helemaal off topic: hoe maak je zo'n gifje?

Op die vraag hoopte ik. Een google search levert o.a. op:

http://www.gimp.org/tutorials/Simple_Animations/
http://www.ilovefreesoftware.com/15/fea ... d-gif.html

Gimp is gratis downloadable software.
Waarschijnlijk gaat er in het creëren van een gif als hierboven (zeker als het voor de eerste keer is) flink tijd
zitten. Maar, kijkend naar het wikipedia voorbeeld heb je dan wel wat.

Dank is groot.

[Arie van der Stoep]

Antwoord aan Jan Pieter.
Het spel alquerque en zijn regels werden beschreven in 1283. Echter dusdanig summier dat we gedwongen zijn tot een reconstructie.
Welnu. In het damspel kun je winnen door óf alle stenen van je tegenstander te slaan óf door ze vast ze zetten. In 1283 vind je dezelfde winstprincipes beschreven voor alquerque. Winstprincipes, en volgens mij geen uitzonderlijke situaties. Want waarom zou iemand eerst een algemeen winstprincipe beschrijven en in één adem een uitzondering daarop? Hij spreekt van én én.

Antwoord aan Piet.
Het verleden maakt een tweedeling zichtbaar tussen klasse der heren (kunstenaars inbegrepen) en het gewone volk: de elite damde en schaakte, het gewone volk kaartte en triktrakte. Dat duurde tot ca. 1850.
Na 1850 komen er sociale veranderingen: de klasse der heren verdwijnt, het gewone volk begint aan een emancipatie. Het zijn dan intellectuelen die een belangrijke stem in de samenleving krijgen. Die intellectuelen komen voort uit de klasse der heren. Maar ze laten het damspel vallen en gaan schaken.
Dat is zichtbaar. Rest de vraag waaróm. Wel, in de tweede helft van de 19e eeuw ontdekken geleerden c.q. intellectuelen dat het schaakspel in de middeleeuwen een heel belangrijke rol in de literatuur speelde. Geleerden van allerlei disciplines gingen toen het schaakspel bestuderen als cultuurfenomeen, dus de rol van het spel in de Europese cultuur beschrijven.
Wat ik zie is, dat in de periode dat het schaakspel alle aandacht van de nieuwe elite naar zich toetrok, het schaakspel het odium kreeg van intellectueel spel en het damspel een sociologische duikeling maakte naar kinderspel c.q. spel voor mensen die minder goed kunnen denken. In Nederland is die duikeling minder groot geweest dan in andere Europese landen. Misschien dat je daarom denkt dat het nogal meevalt. Maar kijk eens naar de rol van het damspel in bijv. Engeland in de 19e eeuw en kijk eens wat er van is overgebleven. En kijk eens naar de status van het damspel in Duitsland in de 18e eeuw en naar de status nu.

Wat ik constateer is, dat de status van een spel bepaald wordt door sociologische factoren. Dat brengt me tot de conclusie dat je dus de status kunt opvijzelen door de cultuurhistorische waarde te laten zien. Als ik hier zeg dat ik tot m'n 47e heb gevoetbald (wat ik inderdaad gedaan heb) brengt bijna elke dammer daar respect voor op. Als ik hier zeg dat ik tot m'n 47e heb gekorfbald, zullen veel dammers me als een maf mietje beschouwen.

Dan nog iets over problematiek. Als ik niet bij het jubileumboek van de Koninklijke Nederlandse Dampartijen Bond betrokken was geweest, had er geen woord over problematiek in gestaan. Kom me dus niet aan met verhalen dat problemisten het verkeerd doen door op internet geen bewegende beelden van hun producten te zetten. Van die dampartijenbond konden we een bladzij in hun tijdschrift krijgen, verder moesten we niet zeuren. En de interesse in damgeschiedenis, het damspel in de literatuur, in de beeldende kunst propageren? No way! Ik denk dat Jan Hein Donner daarop doelde met zijn honende opmerking dat dammen een plat spel is. Zet je oogkleppen eens af, zeg ik tegen die eendimensionale partijdammers.

Tot slot. Zie ik ineens betogen dat we de laagdrempeligheid van het damspel moeten inzetten om voor ons spel reclame te maken. Niks op tegen, mij heb je. Maar zoals ik het zie als ik naar het verleden kijk: het helpt het imago van het damspel als een plat arbeidersspel niet uit te wereld. En volgens mij is dat het eerste waar we aan moeten werken.

[Jan Pieter]

Het spel alquerque en zijn regels werden beschreven in 1283. Echter dusdanig summier dat we gedwongen zijn tot een reconstructie.
Welnu. In het damspel kun je winnen door óf alle stenen van je tegenstander te slaan óf door ze vast ze zetten. In 1283 vind je dezelfde winstprincipes beschreven voor alquerque. Winstprincipes, en volgens mij geen uitzonderlijke situaties. Want waarom zou iemand eerst een algemeen winstprincipe beschrijven en in één adem een uitzondering daarop? Hij spreekt van én én.

Dat het hier zou gaan om winstprincipes, vind ik niet overtuigend. Het lijkt me dat ook in alquerque met promotie en zonder achteruit schuiven het slaan van alle stukken de regel is, en het vastzetten de uitzondering. Er wordt dus een algemeen principe beschreven plus een uitzonderingssituatie, en dat zou op beide varianten van alquerque van toepassing kunnen zijn.

Dat alquerque zonder promotie aldus beschreven wordt, al was het alleen maar om lastige vragen voor te zijn, is in elk geval niet dermate onwaarschijnlijk, dat je op grond van dit ene zinnetje zou mogen concluderen dat alquerque wel met promotie moet zijn gespeeld.

[Arie van der Stoep]

Jan Pieter is zeer kritisch en neemt niet snel iets voor waar aan. Dat is een goeie grondhouding. Jou leg ik het volgende voor.

In de beschrijving van het spel alquerque in 1283 zegt de schrijver twee dingen:
1. Na wits openingszet moet zwart slaan.
Mijn commentaar: logisch, als zwart het gat dicht loopt de zaak vast. Wanneer je het spel speelt met verplicht slaan, is wit na enkele zetten een steen kwijt. Dat merk je al snel wanneer je het alquerquebord even tekent en gaat schuiven en slaan.
2. Wit moet zorgvuldig spelen om geen nadeel op te lopen.

Vraag: wat is je conclusie?: is slaan verplicht of is slaan niet verplicht?

[Fred van Amersfoort]

Als de stelling van Van der Stoep juist is zouden sociologische faktoren van invloed zijn of een sport populair is of niet. Verder stelt hij dat al je aan de historie een bepaalde status van intellectueel/belangwekkend kunt toevoegen dat dit de populariteit eveneens stimuleert. Plat gezegd, niemand wil geassocieerd worden met plat klootsjesvolk. Maar is dit wel een juiste veronderstelling? Hoe verklaart Arie dat juist sinds het intellectueler maken van het dammen de populariteit dramatisch gedaald is? Met intellectueler doel ik dan op het ontstaan van profdammen, het beoefenen van de sport door op wtenschappelijke manier te trainen en er van te leven. Het opbouwen van voldoende kennis om je te onderscheiden van de platte schuivers. Mijn veronderstelling is juist dat het intellectueler maken van de damsport er afstand is ontstaan met het gewone volk. Dus vermoed ik dat sociologische faktoren zeker een enorme rol spelen maar nu net niet op de manier die Van der Stoep suggereert. Ik denk dat de gemiddelde Frans Bauer fan wel een potje wil dammen omdat ze dat op het woonwagenkamp ook wel eens deden, niet omdat hoge magistraten uit een ver verleden in schitterende kleding dit spel ook gespeeld hebben. Waar zit ik mis meneer Van der Stoep?