15-01-1994
Zwart staat er lelijk voor
door Bart Jungmann
`Met een knipoog naar de Elfstedentocht' toeren twee dammers dezer dagen door Friesland. Harm Wiersma en Aleksej Tsjizjov strijden om de wereldtitel en voelen zich miskend door de buitenwacht die schampert over hun ketting van remises. Dammen mag zo simpel lijken, maar kent op hun niveau finesses die niet voor het schaken onder doen. Hun resultaten zijn geen saaie 0-0's maar opwindende 3-3's.
BUITEN MIEZERT Joure zich door een woensdagmiddag heen, binnen hijsen twee mannen zich in een mand. Een ballonvaart vermeldde het programma, maar dat staat het weer niet toe. Dan maar zo. Een lokale televisiecamera zoemt, de koffiejuffrouw van de gemeente Skarsterlân legt haar kar het zwijgen op en het fototoestel van de perschef zegt klik-klak. Het is twee uur, één uur voor aanvang. In de trouwzaal staat een dambord onder stroom. Een elektriciteitsdraad loopt via de hal naar de raadszaal op de eerste etage, waar een paar televisies staan opgesteld. Ze vertonen het dambord, veertig stenen klaar voor de start. Wiersma Productions staat eronder. `Nederland wacht op een beslissing', zegt een journalist tegen een commerciële televisiecamera. Het is half drie, cérémonie protocollaire, nog een half uur te gaan.
De uitdager regelt via zijn zaktelefoon nog snel wat zaakjes, de wereldkampioen drentelt doelloos rond, de fotograaf legt een stilleven van banaan, smeerkaas en chocolade vast. Parket kraakt. `Het gaat om deze fantastische zet', zegt de uitdager tegen de wethouder die de openingshandeling mag verrichten. Het is drie uur, de veertiende partij in de WK-tweekamp dammen tussen Wiersma (Ned) en Tsjizjov (Rus) begint.
Wie wereldkampioen dammen wil worden, moet veel reizen. Twintig partijen, dertien locaties. Negen in 1993, elf in 1994. De Nederlandse uitdager en de Russische kampioen beginnen hun cyclus op 15 december in Izjevsk, hoofdstad van de deelrepubliek Oetmoerkië, woonplaats van de titelhouder. Na zeven remises reizen Wiersma en gevolg met vliegtuig naar Moskou en met de trein naar Tallinn, hoofdstad van Estland.
Het logboek van de organisatie daarover: `Er stond een luxe-treinwagon klaar, maar die werd niet gevonden. Wiersma nam plaats in een overvolle coupé. Na zeventien uur ongemak en slechts twee koppen thee ontdekten de Nederlanders dat wel degelijk een luxe-wagon aan de trein was gekoppeld, waar iemand tevergeefs met eten en drinken op de speciale gasten had zitten wachten.' Na negen remises reizen de dammers van Tallinn naar Drachten.
Om van zoveel mogelijk kleine sponsors een zo groot mogelijk bedrag bijeen te krijgen en `met een knipoog naar de Elfstedentocht' (secretaris Boersma van het organisatiecomité) wordt in januari een tocht door Friesland gemaakt. Voor Joure werd in cultureel centrum De Koornbeurs in Franeker gespeeld, na Joure volgt boerderij-restaurant De Mallemok in Sloten. Volgende week vrijdag is in Leeuwarden de slotpartij. Aanvankelijk zouden er ook nog twee partijen in Rotterdam worden gespeeld, maar bij nader inzien houden de Friezen het liever in eigen hand. Friesland is, net als Gelderland, een echte damprovincie. Een damjournalist: `Dammen is een calvinistische sport.'
`Zwart staat er lelijk voor, maar het is nog te vroeg om te zeggen dat wit voordeel heeft. Gemakkelijk is het zeker niet. Zwart loopt echter het risico overspeeld te worden. Harm heeft nog nooit zo goed gestaan als vandaag.' Ton Sijbrands geeft in de raadszaal tekst en uitleg bij de zetten van Tsjizjov en Wiersma.
Perschef Henk Fokkink wrijft zich vergenoegd in de handen voordat hij de laatste zetten aan Teletekst doorgeeft. `Spannend! Spannend! Dit gaat de kant op van Drachten.'
Volgens Fokkink heeft de organisatie nog het meest te stellen met al die wisselende locaties. Alle spullen moeten elke dag opnieuw uit- en ingepakt worden. Van Joure moeten fax, kopieerapparaat, tv-apparatuur, vlaggen, demonstratiebord, speelbord en klokken naar Sloten worden getransporteerd. Dat geeft problemen.
Penningmeester Posthumus van het organisatiecomité: `Ik ben vrijdag niet in Sloten.'
Bestuurslid Hovenga van het organisatiecomité: `Ik ook niet.'
Secretaris De Jong van de dambond: `Ik ook niet.'
Posthumus: `Hoe komen de spullen dan in Sloten?'
De Jong zorgt ervoor dat de spullen in Sloten komen.
Hovenga: `Zo ver is het ook weer niet. Het is maar een stapke.'
De spelers blijven opvallend lankmoedig onder al dat gesleep. Zelfs een vaste stoel wordt ze onthouden. Het busje van Sport Friesland zit propvol en daarom moeten ze vandaag zitten op de springveren van de Jousterse bruidsparen.
Harm Wiersma: `Over het algemeen is er toch wel een goede stoel voorhanden. Ja, van de week kregen we een rieten stoel van de organisatie. Dat was een vergissing. Ze hadden niet in de gaten dat dat niet zo lekker zit. Maar daar was ook direct een oplossing voor gevonden.'
Aleksej Tsjizjov: `Het zijn allemaal mooie gebouwen.'
Wiersma: `Ik had het liefst in nog meer landen gespeeld. Een paar partijen in Brazilië, een paar in Nederland. Zo'n WK is maar één keer per jaar. Dan moet je er wel wat mee doen. Maar goed, hier in Friesland gaat het ook goed.'
Ook het gedoe erom heen - dinsdag een simultaan, woensdag een mand en vrijdag een treffen met de schutterij van Sloten - brengt ze niet van hun stuk. Het is per slot van rekening voor de goede zaak, het is voor de damsport.
Tsjizjov: `Niemand kan mij storen. Ik kan me toch wel concentreren. Als de partij eenmaal begint, sluit ik me voor alles af.'
Wiersma: `Ik ben toch al iemand die veel dingen tegelijk aan zijn hoofd heeft, dat maakt me niet zoveel uit. Maar af en toe denk ik ook wel eens: het wordt te gek. Straks moet ik door naar Hilversum, want morgenochtend zit ik om zeven uur in de ontbijt-tv. Ik ga daar dan heel enthousiast op in, maar achteraf denk ik: het is wel weer een hele belasting. Ik probeer voor het dammen goede dingen te doen, alleen gaat dat op een gegeven moment ten koste van jezelf.'
Douwe de Jong: `Harm weet donders goed dat je wat aan promotie moet doen. Trouwens, het zijn allebei schappelijke kerels.'
Een Friese liefhebber loopt geestdriftig op een groepje Friese gelijkgestemden af: `It sil heve', zegt hij.
Auke Scholma weet het zo net nog niet: `Het is een scherpe stelling. Je kunt nog niet echt van voordeel spreken, maar er hangt wat in de lucht.'
Scholma is secondant van Wiersma, ze bespreken de gespeelde en de te spelen partijen, een rol die te vergelijken is met die in het schaken. Misschien wel belangrijker. `Het dammen kent negen verschillende openingen. Wiskundig gezien zijn dat meer mogelijkheden dan in het schaken.'
Bovendien is de damtheorie pas betrekkelijk laat - in de jaren zeventig - tot ontwikkeling gekomen. Er is dus meer onontgonnen terrein. Nog een verschil: in het dammen zijn de mogelijkheden om het initiatief te nemen veel beter verdeeld. De schaker die met zwart speelt, zit in een meer afwachtende positie dan de dammer die met zwart speelt.
Scholma is vertrouwd met de rol van secondant. hij deed het in 1976 voor de eerste keer ten behoeve van Sijbrands. Wiersma heeft hem gekozen omdat hun ideeën over het damspel overeen komen. Maar als Scholma bijtijds had geweten van die ontbijt-show, dan was dat nooit doorgegaan. Wiersma moet eens leren nee te zeggen.
Tsjizjov doet het zonder secondant. hij heeft zijn vrouw die rol toebedeeld, maar volgens de insiders wordt hij van haar niets wijzer en is die constructie slechts door spaarzin ingegeven. Haar verblijfskosten worden nu vergoed. Tsjizjov: `Je kunt het beter in de familie houden.' Scholma: `hij kon niemand van zijn niveau vinden.' Sijbrands: `Wie zou er beter staan en waarom? Ik zie eigenlijk geen enkel voordeel meer voor wit. Hoe lang is er gespeeld? Nee, een echt tijdnoodduel wordt het dus ook niet.'
Meestal kan het publiek rechtstreeks getuige zijn van de wedstrijden, maar toen Douwe de Jong vanmorgen de trouwzaal betrad, wist hij het meteen: dat parket kraakt veel te veel. Gelukkig is er de vinding van Wiersma Productions, een van het schaken afgekeken tv-registratie van het bord, waardoor alles direct te volgen is. Fokkink: `Vroeger moesten we steeds heen en weer rennen van speelzaal naar demonstratiezaal om de zetten door te geven.'
Douwe de Jong denkt dat deze tijd de damsport ongunstig gezind is, trouwens: dat geldt voor alle spelen die geduld vergen. Wanneer heeft hij zijn kinderen voor het laatst Monopoly zien spelen? Douwe de Jong kan het zich niet herinneren. `Alles moet snel, snel. Zoals in die computerspelletjes. Eén druk op de knop en ze kunnen opnieuw beginnen.' De secretaris van de dambond ziet de jeugd nog wel op grote schaal kennismaken met de damsport, maar de meesten haken af als ze merken dat het spel niet eentwee-drie is afgelopen. `Ik heb de mensen in het jeugdwerk ook op het hart gedrukt dat ze niet moeten denken dat hun werk direct vruchten afwerpt.' Ervaring leert dat sommigen op volwassen leeftijd in de damkring terugkeren. Een ontwikkeling die funest lijkt voor de topsport. `Maar dat vind ik niet het ergste', zegt De Jong. Sijbrands: `Of we hebben het te optimistisch getaxeerd voor wit, of we taxeren het nu verkeerd. Of er is ergens een omslag geweest. Ik denk nu zelfs dat Harm heel nauwkeurig moet spelen om tot remise te komen. Overzien we een finesse? Nee, wit heeft voldoende remisemogelijkheden.' Tsjizjov: `Harm speelt soms niet helemaal geconcentreerd. Maar je kunt niet zeggen dat ik een duidelijk overwicht heb. Het zijn goede partijen, beter dan tegen Valneris (die match won hij met 22-10, red.). Harm gebruikt niet helemaal zijn goede kanten, hij moet zich in veel partijen aan mijn stijl aanpassen.'
Wiersma: `Het is inderdaad een botsing van stijlen. Zijn positionele kracht ligt met name in dunnere posities, weinig stenen op het bord. Ik heb juist graag veel stenen op het bord, meer rekenwerk dus. hij is nogal dogmatisch in zijn spel, maar dat is ook zijn kracht. `Ik denk dat hij op dit moment de sterkste speler ter wereld is. Hij speelt gemakkelijk. Maar schijnbaar doe ik het zelf ook niet zo slecht. IK ben er toch een tijdje uit geweest, maar ik word niet weggeveegd. Dat had toch ook kunnen gebeuren.'
Sijbrands: `Ik denk dat de schade redelijk in evenwicht is. Wiersma zit flink te puffen. hij zal niet blij zijn met de afloop van deze partij. Dit was eindelijk weer een partij waarin hij alle kansen leek te krijgen en het is er niet uitgekomen.'
De strijd lijkt gestreden, maar een kleine honderd Friese calvinistenkoppen tuurt ingespannen naar het scherm. Een verpletterende stilte vult de raadszaal van Skarsterlân, in afwachting van zet 46. 240 Duizend gulden wacht de winnaar van de tweekamp. Tweederde van dat bedrag komt uit Rusland. Dat steekt Wiersma. `Ik had niet verwacht dat het zo moeilijk zou zijn om sponsors te vinden. Dat heeft me teleurgesteld. We hebben het hier toch over een wereldkampioenschap. Maar het feit dat wij geen tv-sport bedrijven, betekent in Nederland dat je het moeilijk hebt.'
Sijbrands: `Ik neem aan dat elk moment de vrede kan worden getekend en ik denk dat er ze allebei ontevreden over zullen zijn.' De dammers in Joure bijeen voelen zich miskend. `Een kleine sport, maar het wordt op hoog niveau gespeeld.' Nu wordt het wéér remise en de buitenwacht zal wéér denken dat Wiersma en Tsjizjov er met de pet naar gooien. Fokkink: `De krachtverschillen zijn gewoon heel erg klein.' Posthumus: `Heel wat anders dan bij die match tussen Kasparov en Short.' `Hadden we maar een Böhm', zegt Fokkink, om op de televisie de remises reliëf te geven. `Met alle respect voor Böhm', zegt Wiersma, `maar Sijbrands en ik kunnen toch ook best ons zegje doen? Je krijgt alleen de kans niet. Het is toch triest dat ze niet de moeite nemen onze mening te vragen. Ja, 's morgens vroeg in de ontbijtshow, maar Studio Sport zie je niet.'
Wiersma: `Feitelijk is het wonderbaarlijk dat het steeds remise wordt. We spelen heel scherp en als het dan mis gaat, gaat het meestal ook goed mis. Daarom is het zo ongelooflijk dat er nog geen winstpartij is geweest. Het moet nu wel eens gaan gebeuren, anders volgt er een barrage na de twintigste partij en dat is voor niemand niet leuk.' De raadszaal stroomt leeg, de Russische vlag en de tweekleur van de Nederlandse dambond worden opgevouwen voor de reis naar Sloten. De wereldkampioen wacht op zijn taxi, de uitdager belt zijn verslag door naar een landelijk ochtendblad. `Lange tijd meende het publiek dat de uitdager goede kansen kon krijgen. Door het precieze spel van de wereldkampioen was er evenwel geen sprake van voordeel voor Wiersma', vindt onze dammedewerker van die krant de volgende dag. In bowlingcentrum 't Haske wacht een koud buffet als de radionieuwsdienst meldt dat óók de veertiende partij in de WK-match dammen tussen Wiersma en Tsjizjov in remise is geëindigd.
