Schaken, deel 2

[Hanco Elenbaas]

6 februari 2010

[Hanco Elenbaas]

13 februari 2010

[Hanco Elenbaas]

20 februari 2010

[Kosmos]

In hoofdstuk 55 van het Krishnaboek (deel 2 van de hand van Srila Prabhupada) lees ik:

Toen ze hem* weer eens voor de zonnegod hielden, togen enkele vooraanstaande burgers van Dvaraka naar Krishna om hem de komst van de god te melden. Krishna was juist bezig met een partij schaak.

* Koning Satrajit, het overdadig fonkelende Syamantaka-juweel dragend

[Hanco Elenbaas]

27 februari 2010

[Hanco Elenbaas]

6 maart 2010

[Hanco Elenbaas]

13 maart 2010

[Hanco Elenbaas]

20 maart 2010

[Hanco Elenbaas]

27 maart 2010

[Hanco Elenbaas]

3 april 2010

[Hanco Elenbaas]

Telegraaf, 10 april 2010

MONUMENTAAL BOEK EERT VEELZIJDIG GENIE


Zelden zal deze krant een veelzijdiger medewerker hebben gehad dan zijn schaakmedewerker in de jaren ’20 van de vorige eeuw: dr. Emanuel Lasker. Hij wordt vooral herinnerd als de eerste en enige Duitse wereldkampioen schaken. Van de WKmatch die hij in 1921 van Capablanca verloor, deed hij zelf verslag in De Telegraaf.

Sommige van zijn artikelen uit die jaren worden in de internationale schaakliteratuur nog steeds aangehaald. Hij verbleef ook langdurige perioden in ons land, sprak onze taal en werd zowel in schaak- als in bridgekringen min of meer als een Nederlandse speler beschouwd: ’onze Lasker’. Bij zijn dood in 1941 werd aan hem als jood in de Duitse schaakpers niet meer dan een enkele regel gewijd, maar in Nederland verschenen ondanks de bezetting uitvoerige in memoriams.

Minder bekend is dat hij ook in vele andere spelen uitblonk, waaronder bridge en dammen. Maar dat deed hij ook in het moeilijke Japanse Go-spel. Hij publiceerde over het Duitse nationale kaartspel skat, ontwierp een even boeiend als ingewikkeld spel Laska en werd dan ook erelid van een in Nederland opgerichte Laska-vereniging.

Belangrijker nog zijn de twee grote studies die hij over bordspelen en kaartspelen schreef: Brettspiele der Völker (1931) en Card strategy (1929; het enige deel van zijn Encyclopedia of Games); de Duitse versie heet Das verständige Kartenspiel (1929). Hierin heeft hij als eerste een aanzet gegeven tot de in latere jaren tot bloei gekomen wiskundige speltheorie, waaraan nu vooral de naam van John von Neumann is verbonden. Op dit wetenschapsgebied zijn later Nobelprijzen vergeven. Met dit boek overschreed hij de grens van de ’denkspelen’ naar zijn eigenlijke vakgebied: de wiskunde en in het bijzonder de algebra. En van daaruit volgen in zijn leven meer grensoverschrijdingen: naar de filosofie, naar maatschappijbeschouwing en naar de psychologie.

3,5 kilo
Wie was dit multitalent aan wie kortgeleden een monumentaal, door een driekoppige redactie uitgegeven, boek is gewijd? Met een dertigtal bijdragen en 1200 bladzijden (gewicht 3,5 kilo) is dat boek, Emanuel Lasker, Denker, Weltenbürger, Schachweltmeister (Berlijn 2009; Excelsior Verlag; prijs E 114), meteen het omvangrijkste boek dat ooit over een schaker is verschenen.

Lasker werd in 1868 in een klein stadje oostelijk van Berlijn, nu het Poolse Barlinek, geboren in een gezin dat op de armoedegrens leefde. Een wonderkind was hij zeker niet. Zijn oudere broer Berthold ging in Berlijn medicijnen studeren.

Hun ouders zonden Emanuel, toen hij elf was, naar hem toe, zodat hij onder Bertholds hoede de middelbare school kon bezoeken. Beide broers waren voor hun inkomsten al snel aangewezen op het schaken om geld in de Berlijnse cafés en theesalons waar bord- en kaartspelen werden beoefend. Daar heeft Emanuel ongetwijfeld de andere spelen leren kennen waar hij zich later ook zo intensief mee heeft beziggehouden. Na het gymnasium is hij wiskunde gaan studeren en hij promoveerde in 1900 magna cum laude op een onderwerp uit de algebra. In 1905 vestigde hij zijn naam met zijn Zur Theorie der Moduln und Ideale, later door de beroemde wiskundige Emmy Noether verder uitgewerkt en nu bekend als het Lasker-Noether theorema. Nog in 1958 werd naar hem een wiskundig begrip vernoemd: de Laskerscher Ring. Niettemin heeft hij vergeefs tot in de jaren ’30 getracht een professoraat te verwerven. Omdat hij jood was, lukte dat niet in Duitsland, terwijl hij daarbuiten toch in de eerste plaats als schaker werd gezien en niet als wetenschapper.


• Dr. Emanuel Lasker

Strijd
Voor Lasker was de stap van wiskunde naar filosofie en maatschappijbeschouwing niet groot. Het kernbegrip waarvan hij uitging, was strijd; hij zag het leven als een strijd die werd beheerst door wetmatigheden. Dit verklaart tegelijkertijd zijn maatschappijvisie, zijn belangstelling voor schaken en later vooral bridge als spelen die het leven weerspiegelen, alsmede zijn studie van de abstracte speltheorie. Zijn eerste publicatie heette dan ook Struggle (1907; Duitse versie: Kampf).

Daarna volgden zijn twee omvangrijke hoofdwerken Das Begreifen der Welt (1913) en Die Philosophie des Unvollendbar (1919). De hoop van Lasker dat hij later om zijn filosofisch werk zou worden herinnerd, en niet om zijn prestaties als schaker, is niet in vervulling gegaan. Vakfilosofen achten zijn wijsgerige werk toch in de eerste plaats dat van een talentvolle dilettant, een oordeel dat in wezen ook zijn vriend Albert Einstein velde toen hij weigerde het voorwoord te schrijven voor Laskers laatste grote werk ’The community of the future’ (1940). Lasker liet ook verscheidene manuscripten na voor boeken over de psychologie van het spelen en de speler. Dat hij hiervoor ondanks tal van pogingen nooit een uitgever warm heeft kunnen maken, wijst er ook op dat hij in zijn eigen tijd toch vrijwel uitsluitend als schaakgrootmeester werd gewaardeerd.

Dat verleent een zekere tragiek aan zijn leven, waarin hij ook drie maal alles wat hij bezat, is kwijt geraakt: na WO I, door de grote crisis van 1929 en in 1933 toen hij niet meer naar nazi-Duitsland terugkon. Toch heeft hij, gelukkig getrouwd met de schrijfster Martha Bamberger, kunnen terugzien op een uiterst vruchtbaar leven. Als echte wereldburger die lange perioden leefde in Engeland, Amerika, Nederland en Rusland (1935-1937), werd hij bovendien overal steeds met alle respect bejegend.

Hoewel hij zich zijn hele loopbaan heeft ingezet voor een betere honorering van schaakmeesters voor de door hen verrichte denkarbeid, leefde hij, tot hij in 1941 overleed, niettemin zelf zijn laatste jaren in New York zoals zijn leven ook begonnen was: op de armoedegrens.

Drs. Robert van de Velde Voorzitter Stichting Denksportcentrum Amsterdam

[Hanco Elenbaas]

10 april 2010

[Klaas van der Laan]

10 april 2010
...

Over denksporters gesproken, die bridge-schrijver Max Rebattu (1939!) is zelf ook nog veelvuldig Go-kampioen (NK's/EK's) en bovendien sterk schaker. Eind december vorig jaar eindigde hij nog als 2e in het NK 50+ (waar ik mijn allereerste echte Go-partij speelde) door met anderhalf puntje (en dat is bij Go bijna minder dan niks) de finale te verliezen.

[Hanco Elenbaas]

17 april 2010

[Hanco Elenbaas]

24 april 2010